Fyrirmynd – Forðumst vatnstjón
Vatnstjón eru: algeng, dýr og erfið - en oftast er hægt að koma í veg fyrir þau! En hvernig?
Á hverjum degi verða íslensk heimili fyrir vatnstjóni – stórum sem smáum. Það getur verið sprunga í röri, bilun í tæki eða einfaldlega mannleg mistök. Afleiðingarnar eru oftast meiri en fólk gerir sér grein fyrir: tjón á eignum, rask á daglegu lífi, kostnaður og stundum skaði á heilsu.
Góðu fréttirnar eru þær að mörg vatnstjón er hægt að koma í veg fyrir með einföldum en áhrifaríkum aðgerðum.
Fyrirmynd er vettvangur fyrir framsæknar for- og vatnsvarnir: þar sem þekking, tækni og ábyrg nálgun eru sameinaðar í því skyni að draga úr tjónum, lækka kostnað og auka öryggi heimila. Verkefnið byggist á samvinnu einstaklinga, fyrirtækja og fagaðila sem vilja gera hlutina betur – og sýna fordæmi.
Við byrjum hér – með fyrstu og mikilvægustu skrefunum í vatnsöryggi með fyrirmynd í forvörnum!
Staðan í dag
Vatnstjón eru með algengustu tjónum sem íslensk heimili verða fyrir – og þau eru líka þau með þeim dýrustu, bæði fyrir tryggingafélög og fasteignaeigendur.
Þrátt fyrir umfang tjónanna skortir samræmda yfirsýn og sameiginlega stefnu í forvörnum. Gögn eru helst aðgengileg frá einstökum tryggingafélögum, svo sem VÍS, en erlendar fyrirmyndir sýna að markviss nálgun getur skilað miklum árangri. Þar að auki erum við hér á landi lang á eftir í innleiðingu skilyrðislausra forvarna í lögum og reglugerðum.
Um hvað snúast vatnstjón?
Vatnstjón er ekki bara vatn á röngum stað – það hefur keðjuverkandi áhrif sem ná langt út fyrir augljósar skemmdir. Þegar vatn kemst í rými þar sem það á ekki að vera, skapast bæði sýnilegt og ósýnilegt tjón: byggingarefni bólgna, mygla getur myndast, rafkerfi skemmast og eigur glatast.
En afleiðingarnar eru ekki aðeins staðbundnar – þær ná til fjárhag heimilanna, heilsu íbúa og umhverfisins í heild. Vatnstjón snýst því ekki bara um vatn – heldur líka um:
Fjárhag
Fjárhagslegar afleiðingar: hundruð þúsunda króna eða milljónir í tjóni, bæði fyrir eigendur og trygginga-félög í hvert skipti sem tjón verður. Mikill fjöldi tjóna kemur ekki fram í neinni tölfræði þar sem aldrei er tilkynnt um þau, en skaðin fyrir einstaklinginn og samfélagið er engu að síður til staðar.
Heilsu
Rakaskemmdir og mygla geta haft bein áhrif á öndunarfæri og vellíðan fólks. Allt of mörg dæmi um heilsubrest út af myglu af völdum vatnsleka. Í sumum tilfellum hafa slíkir lekar verið árum saman án þess að vera uppgötvaðir.
Umhverfið
Ótímabærar útskiptingar á efnivið og viðgerðir valda óþarfa CO₂ losun, aukinni efnisnotkun og úrgangi. Vatnstjón er talið varða að minnsta kosti fjögur markmið Sameinuðu Þjóðanna um sjálfbæra þróun, s.s. er lítur að heilsu, nýsköpun og uppbyggingu, sjálfbærar borgir og samfélög auk ábyrgrar neyslu og framleiðslu.
Hvernig og hvar verða vatnstjónin
Við erum að tala um vatnstjón innanhúss – á stöðum þar sem vatn er nauðsynlegur hluti af daglegum búnaði eða ferlum, en öryggið er háð smáatriðum. Vatnstjón geta komið skyndilega eða myndast smátt og smátt – og því skiptir máli að vita hvar hættusvæðin eru.
Algengustu orsakir tjóna eru:
Samkvæmt tölum frá VÍS stafa 49% tjóna af lögnum og 51% af tækjum og umgengni. Það þýðir að ábyrgðin og tækifærin til úrbóta eru dreifð – og hægt að bæta öryggið á mörgum stigum.
Forvarnir - lykillinn að árangri
Vatnstjón má í flestum tilvikum koma í veg fyrir – ef gripið er til viðeigandi ráðstafana meðvitað og tímanlega. Forvarnir eru hornsteinn verkefnisins Fyrirmynd, og samanstanda þær af fræðslu, einföldum úrbótum og nýjustu tækni.
Við greinum forvarnir í þrjá meginflokka:
Fræðsla
Árangursrík forvörn hefst á vitund. Samstarfshópur um varnir gegn vatnstjóni var stofnaður árið 2013 og hefur gegnt lykilhlutverki í að efla umræðu og miðla upp-lýsingum til fagfólks, hönnuða og almennings. En það þarf meira til.
Aktífar forvarni
Snjallbúnaður sem skynjar leka, mælir vatnsnotkun og lokar sjálfkrafa fyrir vatn þegar hætta skapast. Hér falla t.d. undir snjallskynjarar, lekalokar og vöktunarkerfi með appstýringu.
Passífar forvarnir
Lausnir sem koma í veg fyrir að vatn breiðist út, jafnvel áður en leki er skynjaður. Þar má nefna söfnunarbakka undir tæki, þéttingar við röratengingar og einangrun á áhættusvæðum – oft einfaldar en áhrifaríkar lausnir sem draga verulega úr tjónahættu.
Lausnir frá Quandify, Tollco og Waterguard verða kynntar nánar á undirsíðum.
Eldhúsið er hættulegasti staðurinn
Fyrirmyndar forvarnir Tollco
Tollco hefur sérhæft sig í hagnýtum og einföldum lausnum sem draga úr hættu á vatnstjóni í eldhúsum og öðrum votrýmum. Vörurnar eru hannaðar með það í huga að hægt sé að setja þær upp hratt og örugglega án þess að raska innréttingum eða vatnslögnum – og þannig gera fagfólki, húseigendum og hönnuðum kleift að vatnsverja rýmið á áhrifaríkan hátt.
Með kerfisbundinni notkun Tollco-búnaðar má gera eldhúsið að vörðu svæði – með bæði sýnilegum og ósýnilegum vörnum sem fanga leka áður en hann veldur tjóni, beina vatni í réttan farveg og styðja við virkni lekaskynjara og loka.
Til að skapa alhliða vörn í eldhúsi mælum við með eftirfarandi lausnum frá Tollco:
1. Skápaþéttilagnir
Flest vatnstjón greinist í skápnum undir vaskinum. Með því að setja vatnsheld innleggi í skápinn ásamt skynjara þá kemur viðvörun um leka um leið og hann gerist. Svona lekar geta verið árum saman, í litli mæli en stöðugir og skapa þannig kjöraðstæður fyrir myglu.
2. Þéttiefni og þéttingasett
Fjölbreytt úrval af þéttingum fyrir næstum allar gerðir af lögnum sem finnast í vaska skápum. Þær eru sniðnar að sænskum vatnsvarnarlögum og hafa verið prófaðar og vottaðar.
3. Uppsöfnunar bakkar fyrir kæliskápa, frystikistur og uppþvottavélar
Safna og leiða vatn þannig að leki kemur strax í ljós. Skálarnar eru nauðsynlegar samkvæmt reglum í mörgum löndum en við erum ekki komin svo langt hér á landi.
4. Votrýmis hluti í eldhúsi
Heilt kerfi til varnar vatnstjóni við uppsetningu á nýju eldhúsi. Fullt af lögnum liggja undir innréttingum oft á tíðum. Þessar lagir eru ósýnilegar en geta skapað mikla hættu ef leki verður.
5. Vatnsvöktunarbúnaður
Vinnur á svipaðan hátt og reykskynjari og gefur frá sér viðvörun um leið og leki kemur upp, sama hversu lítill hann er.
6. Lekalokar
Með lekaloka undir vaskinum eða við vatnsinntak lokast fyrir vatnið um leið og minnsti leki kemur upp og jafnframt er látið vita í appi hvað hefur gerst.
Fyrirmyndar fróðleikur
Innlend og erlend dæmi
Nákvæm tölfræði um vatnstjón liggur ekki fyrir hér á landi. Helst er að leita til VÍS, sem hefur safnað upp-lýsingum um tjón sem félagið hefur bætt og hvernig þau skiptast eftir orsökum og tegundum.
Þó að ekki sé alltaf hægt að heimfæra erlenda tölfræði beint yfir á íslenskan veruleika, getur verið gagnlegt að skoða hvernig aðrar þjóðir hafa nálgast þetta vandaefni.
Svíþjóð er í mörgu tilliti fyrirmynd – meðal annars í því hvernig þar hefur verið unnið markvisst að því að greina, skrá og draga úr vatnstjónum í byggingum.
Í Svíþjóð starfar Vattenskadecentrum (Vatnstjóna-miðstöðin), sem hefur gefið út ítarlegar skýrslur um vatnstjón frá árinu 1977 og árlega frá 2008. Í nýjustu skýrslunni fyrir árið 2024 koma meðal annars eftirfarandi tölur fram (sjá myndir hér til hliðar):
-
90.000 vatnstjón voru tilkynnt í Svíþjóð árið 2024
-
Þar af voru 37.700 tjón tekin fyrir af trygginga-félögum
-
Meðaltjón: um 1.500.000 kr.
-
Tryggingafélög bæta að jafnaði um helming þessara tjóna – eða um 750.000 kr.
-
Heildarkostnaður vegna vatnstjóna í Svíþjóð: var um 160 milljarðar króna árið 2024.
Tölurnar sýna að umfang vatnstjóna er gríðarlegt – en einnig að verulegur ávinningur er mögulegur með réttum búnaði og markvissum forvörnum.
Séu íslenskar tölur frá VÍS og þær sænsku bornar saman, kemur í ljós að ástandið hér á landi er ekki ósvipað – þó að upphæðirnar séu líklega heldur lægri. Það vekur upp spurningu um hver staðan væri ef við hefðum sambærileg gögn frá öllum tryggingafélögum á Íslandi.
Samkvæmt tölum frá VÍS skiptast orsakir tjóna þannig:
-
49% tjóna eru vegna lagna
-
51% vegna tækja og umgengni
-
Í samanburði eru 62% tjóna í Svíþjóð rakin til lagna og
-
38% til tækja og umgengni.
Að hluta má rekja þennan mun til mismunandi byggingarsiða – í Svíþjóð eru timburhús mun algengari, sem leiðir oft til meiri skemmda þegar vatn kemst í veggi eða gólf.
Myndir sem sýna niðurstöður úr gagnagrunni VÍS og Vattenskadecentrum fylgja hér með til stuðnings.
Uppruni vatnstjóna í Svíþjóð
Tölfræði af heimasíðu VÍS
